Ita
Berg
EngLa nàssita de l'Arlechì
Maschera sìmbol de Bèrghem
Arlechì, l'è la maschéra piö cunussida de la comédia de l'Arte bergamàsca.
In prensépe Lü, l'fàa la pàrt de ü servidùr ignorànt, ma con l'indà del tép, l'è deentàt fürbo e iteligènt.
In de la metà del 1400, ol pòpol italià l'éra chèl che gh'è piasìa de piö i compagnie giròvaghe che i animàa i fèste popolàr e i carneài e i è stacc pròpe chi atùr ché i à 'nventàt in di agn tra ol 500 e 600 la comédia de l'Arte. Arte che se 'ntendìa come mestér, perchè s-cé atùr i la fàa de mestér. In di sò spetàcoi, i presentàa i figüre de la éta de töcc i dé, ma co' la maschera söl mostàss. Incö i è piö conosside come maschere de carneàl; come Balansù, (ol dutùr bù de guarì töcc i mài,) Pantalù, ( ol mercànt piö tègn del mónd ) ecc... e tra de lur, po' a' 'l nòst Arlechì, ( ol servidùr ignorànt e po' ol piö balòss ) forse perché a l'faa grignà, l'è deentàt ön'atùr de chi piö popolàr. Insèma a lü, gh'è pò de regordà ol Brighèla, ön ótra maschera bergamàsca che l'lauràa in còpia e al contrare de l'Arlechì, a l'fàa la part del piö sàe e sènsa esperiènsa.
La nàssita de la maschéra de l'Arlechì, l'è de abinà a la figüra di Zani bergamàsch (versiù veneta de Giàni, conossìt piö bé tra i contadì del Lombardo-Veneto, de 'ndó i proégnia la magiùr part di servidùr ch'i lauràa di s-ciòre e di mercàncc venessià.)
A l'vé conossìt invéce come atùr teatràl a metà del 500, quando ol bergamàsch Alberto Naselli l'à decidìt de portàl in prima persuna in di teàter.
Ol sò cöstöm l'è facc de triàngoi de stòfa culurada, de ü capèl culùr biànch ispórch, de ü bastù ciamàt " batòcio " e de scarpine de tila nigre piàte, tipo balerine.
Ol Dücàt de Piassa Pontida, l'à regalàt a la Sità de Bèrghem ü monümènt co' la figüra de l'Arlechì, sculpida de l'artista Mario Gotti.
La compagnia folclorica, Arlechì Bergamàsch, l'à adotàt ol sò nòm e l'ghe dà valùr a la sò figüra in töcc i sò spetàcoi.
La poetèssa dialetàl Carmen Fumagalli Guariglia, l'à scricc invéce öna cansù in bergamàsch, müsicada dal popolàr maestro Tito Oprandi de Zògn, che la cönta sö la stòria de nòsta maschera, l'Arlechì e che 'ncö l'è cantada despertöt.
N.B. Gh'è de saì che in prensépe, la comédia de l'Arte, la se ciamàa comédia de l'improisassiù, perchè chèl ch'i disìa i atùr intàt ch'i fàa spetàcol, i la 'nventàa söl momènt e l'éra scrìcc de nissöna banda. La càmbia nòm in del 1745 quando,ol comediografo venessià Carlo Goldoni, l'à l'decidìt de scrìv l'opera "Arlechì, servidùr de du padrù " che l'deènta ol prim copiù teatràl.
Articol a cüra del prof. M. Vailati
